کیفوز یا قوز کمر، انحراف قسمت فوقانی ستون فقرات به سمت جلو است – که بر خلاف اسکولیوز از دید جانبی بهتر دیده می‌شود – این عارضه باعث می‌شود که کمر فرد حالتی خمیده پیدا کرده و گوژپشت شود. این یک نوع بدشکلی غیر قابل‌انعطاف در ستون فقرات است که نباید آن را با خمیدگی ناشی از وضعیت نامناسب بدنی که منعطف است اشتباه گرفت.
کیفوز و لوردوز (انحنای قسمت پایین ستون فقرات به سمت داخل) ممکن است با شروع زودهنگام اسکولیوز همراه باشد که نوعی سندرم نارسایی قفسه سینه است. در سندرم نارسایی قفسه صدری، ریه‌های کودک به اندازه کافی هوا نمی‌گیرند زیرا انحنای ستون فقرات بر رشد دنده‌ها و ریه‌ها تأثیر می‌گذارد.
اقدامات درمانی بهینه برای بیماران بر اساس درجه انحراف، سن، مرحله رشد و این که آیا این انحراف پیش‌رونده است یا نه تعیین می‌شوند.
متخصصین کلینیک توان‌بخشی و فیزیوتراپی امید پس از معاینه بیمار برنامه درمانی با رویکرد پلکانی را تجویز خواهند کرد. در این رویکرد درمان از روش‌های ساده مانند استفاده از بریس و ورزش درمانی آغاز می‌شود و در صورت لزوم درمان‌های پیشرفته‌تر تجویز خواهند شد |
انواع و علت‌های قوز کمر
کیفوز وضعیتی
کیفوز وضعیتی که گاهی به آن گوژپشتی هم گفته می‌شود به دلیل وضعیت بدنی نامناسب ایجاد می‌شود. این بیماری غالباً در بزرگسالان و جوانان دیده می‌شود. خمیده بودن در هنگام ایستادن یا نشستن باعث انحراف ستون فقرات به سمت جلو می‌شود. کیفوز وضعیتی غالباً با گودی شدید در قسمت پایین کمر همراه است. ستون فقرات کمری به طور طبیعی یک گودی یا انحراف رو به داخل دارد. گودی شدید کمر به این معنی است که ستون فقرات کمری، با خم شدن بیش از حد در جهت داخل، کیفوز و گوژپشتی شدید صدری را جبران می‌کند.
کیفوز شوئرمان
کیفوز شوئرمان بر شکل بدنه مهره‌ها در قسمت میانی کمر تأثیر می‌گذارد. قسمت جلویی چندین مهره باریک می‌شوند. استخوان‌های آسیب‌دیده، لبه‌ای گوه‌ای شکل پیدا می‌کنند و باعث خمیدگی رو به جلو (کیفوز) در قسمت صدری ستون فقرات می‌شوند.
محققین هنوز علت ابتلا به کیفوز شوئرمان را نیافته‌اند. به نظر می‌رسد عوامل ژنتیکی در ابتلا به این عارضه نقش دارند به این معنی که این عارضه ممکن است در اعضای یک خانواده دیده شود. متخصصین ستون فقرات حدس می‌زنند که این مشکل ممکن است با آسیب‌دیدگی در قسمت رشد یافته بدنه مهره‌ای ارتباط داشته باشد. برخی دیگر بر این عقیده‌اند که پوکی استخوان خفیف یا ناهنجاری‌های عضلانی ممکن است عامل ایجاد این بدشکلی باشند.
کیفوز مادرزادی
کیفوز مادرزادی به این معنی است که فرد از زمان تولد دچار نقص‌ها و عیوبی مانند عدم شکل‌گیری کامل ستون فقرات است. این عارضه باعث ابتلا به کیفوز شدید می‌شود. کیفوز شدید شایع‌ترین علت فلج شدن قسمت پایین بدن پس از آسیب‌دیدگی‌ها و عفونت‌ها است. کیفوز مادرزادی یک رابطه قوی (۲۰ -۳۰ درصد) با بدشکلی‌های سیستم جمع‌آوری ادرار در بدن دارد.
اختلالات فلجی
بیماری‌هایی که باعث ابتلا به فلج می‌شوند ممکن است باعث ابتلا به کیفوز نیز بشوند. فلج ممکن است به دلیل اختلالاتی نظیر پولیو، دیستروفی عضلانی و فلج مغزی (فلجی که به دلیل ضربه مغزی یا نقص در رشد مغز ایجاد می‌شود) اتفاق بیفتد. شکل‌گیری کیفوز در این موارد عمدتاً تدریجی است نه ناگهانی.
کیفوز پس از حادثه
آسیب‌دیدگی ستون فقرات ممکن است باعث ابتلا کیفوز پیش‌رونده و مشکلات عصبی در ستون فقرات شود. شکستگی مهره‌ای در ستون فقرات صدری یا کمری همیشه باعث ایجاد درجاتی از قوز کمر می‌شود.
کیفوز پس از عمل‌های جراحی
کیفوز ممکن است پس از انجام عمل ستون فقرات که برای اصلاح مشکلات دیگر بروز کند. این معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که فرایند بهبودی مطابق انتظار پیش نمی‌رود. به عنوان مثال، این احتمال وجود دارد که فیوژن ستون فقرات بهبود نیابد و فیوژن ناپایدار ممکن است باعث ایجاد کیفوز و قوز کمر شود. رباط‌های ستون فقرات نیز ممکن است به خوبی درمان نشوند و نتوانند مهره‌ها را به اندازه کافی نگه دارند و در نتیجه باعث ایجاد قوز کمر شوند. برای درمان این عارضه باید یک عمل جراحی دیگر انجام شود.
کیفوز دیژنراتیو
برخی موارد ابتلا به کیفوز ممکن است به دلیل تغییرات دیژنراتیو در ستون فقرات (ساییدگی و فرسودگی ستون فقرات) ایجاد شوند. به مرور زمان، فرایند تحلیل ممکن است باعث تحلیل دیسک‌های بین مهره‌ای، تغییر در شکل مهره‌ها و ضعف رباط‌هایی که ستون فقرات را نگه داشته‌اند شود. این باعث ابتلا به کیفوز تدریجی در طول چندین سال می‌شود. زمانی که قوس کمر شروع به ایجاد شدن کرد، تشدید می‌شود زیرا عدم تعادل نیروها باعث افزایش مدام اثرات فرسایشی و سایشی می‌شود.
علل دیگر
بیماری‌های مختلف سیستماتیک (دربرگیرنده تمام بدن) نیز ممکن است به مرور زمان باعث ابتلا به کیفوز شوند. این بیماری‌ها عبارتند از عفونت ستون فقرات، سرطان یا توموری که ستون فقرات را در بر گرفته باشد و انواع مختلف آرتریت‌های سیستماتیک. این بیماری‌ها بر استخوان‌ها و بافت‌های نرم قسمت میانی کمر تأثیر گذاشته و ممکن است باعث ایجاد قوز کمر شوند. کودکان مبتلا به سرطان نیز گاهی اوقات به پرتو درمانی نیاز دارند. پرتو درمانی ستون فقرات در کودکان ممکن است قدرت مهره‌های ستون فقرات آنها را تغییر دهد و منجر به بروز کیفوز در سال‌های آتی زندگی آنها شود.
علائم و نشانه‌ها
برخی علائم نشانه‌های شایع ابتلا به کیفوز عبارتند از:
- خمیدگی و قوز قسمت بالای کمر (ستون فقرات صدری)
- تفاوت در ارتفاع شانه‌ها و خمیدگی رو به جلو
- خم شدن سر به سمت جلو در مقایسه با قسمت‌های دیگر بدن
- تفاوت در ارتفاع و محل تیغه‌های شانه
- زمانی که به سمت جلو خم می‌شوید، ارتفاع قسمت بالای کمر شما به نظر بلندتر از حد نرمال می‌رسد
- گرفتگی عضلات همسترینگ (پشت ران)
- کمر درد
آزمایش‌ها و تشخیص
ستون فقرات سالم، انحنایی طبیعی در حدود ۲۰ تا ۵۰ درجه در قسمت گردن، قفسه سینه (ناحیه صدری) و قسمت پایین کمر (قسمت لومبار) دارد. زمانی که این انحنا بیش از حد برجستگی پیدا کند و به طور غیرعادی محدب شود گفته می‌شود که بیمار به قوز کمر یا کیفوز مبتلا شده است.
تشخیص به موقع ابتلا به کیفوز برای درمان مؤثر کودک از اهمیت زیادی برخوردار است. پزشک ارتوپد برای تشخیص این که آیا کودک شما به کیفوز مبتلا است یا نه، سوابق شخصی و خانوادگی را مورد بررسی قرار داده و کمر کودک را به طور بصری معاینه می‌کند و مطالعات رادیولوژی مرتبط را نیز مرور می‌کند.
تشخیص ابتلا به کیفوز با شناسایی انحراف شدید در قسمت بالای ستون فقرات که در عکس‌های گرفته شده به وسیله اشعه ایکس قابل مشاهده است تشخیص داده می‌شود. در صورت امکان، ما سعی می‌کنیم مطالعات تصویری کامل و کافی را به گونه‌ای انجام دهیم که کودک کمتر در معرض اشعه قرار بگیرد.
برخی از تست‌های تشخیصی عبارتند از:
- اسکن رادیوایزوتوپ استخوان یا اسکن دگزا که سلامت و قدرت استخوان‌های ستون فقرات را مشخص می‌کند. تجزیه و تحلیل CHOP این اسکن‌ها منحصر به فرد است و پزشکان ما اسکن فرزند شما را با داده‌های طبیعی که از کودکان دیگر جمع‌آوری کرده‌ایم و یا داده‌های استاندارد بزرگسالان مقایسه می‌کنند.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) که در آن از ترکیبی از مگنت‌های بزرگ، رادیوفرکانسی و کامپیوتر برای تولید عکس‌های دقیق از ارگان‌ها و ساختارهای درون بدن استفاده می‌شود. انجام ام آر آی باعث قرار گرفتن فرزند شما در برابر اشعه نمی‌شوند.
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اشکن) که در آن از ترکیبی از اشعه ایکس و تکنولوژی کامپیوتری برای تولید عکس‌هایی از برش عرضی بدن استفاده می‌شود.
- تصویربرداری EOS، یک روش تصویربرداری است که در آن مدل‌های سه بعدی از دو پلانر تصویری ساخته می‌شود. برخلاف سی تی اسکن، تصاویر EOS در حالی که کودک ایستاده است گرفته می‌شود و امکان تشخیص بهتر را به دلیل قرار گرفتن کودک در وضعیت تحمل وزن فراهم می‌کند.
- تست‌های عملکردی ریه‌ها برای تعیین ظرفیت ریه‌ها انجام می‌شود.
- آزمایش‌های خون
درمان کیفوز یا گوژپشتی
برای هر کودک در حال رشد و افرادی که قوز کمر آنها شدت کمتری دارد می‌توان از بریس به عنوان یک گزینه درمانی غیر جراحی استفاده کرد. بریس به کنترل انحنای ستون فقرات کودک کمک می‌کند. درمان‌های فیزیکی و مصرف داروهای ضدالتهابی نیز در کنار استفاده از بریس تجویز می‌شوند تا دامنه حرکتی کودک را افزایش داده و درد و ناراحتی وی را کاهش دهند. اقدامات درمانی برای هر نفر متفاوت است و بر اساس دلیل ایجاد کیفوز، سن و درجه انحراف ستون فقرات تعیین می‌شود:
درمان کیفوز وضعیتی
کیفوز وضعیتی زمانی که شما روی یک سطح صاف دراز می‌کشید یا زمانی که ستون فقرت شما کشیده می‌شود اصلاح می‌گردد. در عکس‌های گرفته شده با اشعه ایکس، بدشکلی‌های مهره‌ای قابل توجهی دیده نمی‌شود زیرا علت ابتلا به کیفوز، آسیب‌دیدگی یا بدشکلی ساختاری نیست. کیفوز وضعیتی به راحتی با آموزش وضعیت صحیح بدنی مانند برخی بازآموزی‌ها در مورد نحوه نشستن و ایستادن درست اصلاح می‌شود. برای درمان این نوع قوز کمر نیازی به استفاده از بریسهای خاص و گچ نیست. انجام تمرینات ورزشی‌های تقویتی برای عضلات کمر نیز در اصلاح وضعیت بدن مؤثر خواهد بود.
درمان کیفوز پس از حادثه
کیفوز پس از حادثه گاهی اوقات با استفاده از بریس یا انجام عمل جراحی درمان می‌شود.
انتخاب روش درمان به شدت عارضه بستگی دارد.
درمان کیفوز مادرزادی
کیفوز مادرزادی شدید معمولاً با کمک روش‌های جراحی درمان می‌شود. برنامه‌های درمانی اولیه و محافظه‌کارانه درترمیم و اصلاح این نوع کیفوز معمولاً مؤثر واقع نشده و موفقیت‌آمیز نیست. مداخلات به موقع جراحی معمولاً بهترین نتایج را به همراه داشته و از پیشروی انحراف ستون فقرات نیز جلوگیری می‌کند. نوع عمل جراحی به ماهیت بدشکلی قوز کمر بستگی دارد.
اگر روش‌های غیر جراحی برای درمان این نوع قوز کمر انتخاب شد، باید حتماً بیمار به دقت تحت نظر قرار داشته باشد تا از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری شود.
ورزش و حرکات اصلاحی برای درمان قوز کمر
حرکات اصلاحی کیفوز نیز به تقویت ستون فقرات و کاهش انحنای غیرعادی در کمر کمک می‌کند.
اگر شما یا فرزندتان به کیفوز مبتلا هستید، انجام برخی حرکات ورزشی به بهبود وضعیت بدنی و پیشگیری از آسیب‌دیدگی‌های دائمی ستون فقرات کمک خواهد کرد. این پنج حرکت اصلاحی کیفوز که در ادامه توضیح داده شده را انجام دهید تا قوز کمر شما تثبیت شود:
کشش قفسه سینه
قفسه سینه و شانه‌های خود را شل کنید. رو به دیوار بایستید و دست راست خود را دراز کرده و روی دیوار قرار دهید. دست شما باید در تراز با شانه شما قرار گیرد. بدن خود را به سمت چپ بچرخانید و به سمت جلو خم شوید تا در قفسه سینه و شانه خود کشش را احساس کنید. این حالت را ۳۰ ثانیه حفظ کرده و آن را با دست دیگر تکرار کنید. این تمرین را در سه ست برای هر طرف از بدن تکرار کنید.
غلتیدن روی فوم با بالای کمر
از این تمرین برای بهبود توانایی حرکتی و اصلاح قوز کمر در شانه‌های خود استفاده کنید. روی زمین دراز بکشید و یک رولر در زیر ستون فقرات و درست زیر تیغ‌های شانه خود قرار دهید. در حالی که زانوهای خود را خم کرده‌اید، کف پاهای خود را محکم روی زمین قرار دهید و دستان خود را پشت سرتان بگذرید، لگن خود را از روی زمین بلند کرده و به سمت جلو (به سمت پاها) حرکت کنید تا رولر به آرامی به سمت گردن شما حرکت کند. سپس به آرامی به سمت دیگر حرکت کنید. اگر شما در قسمتی از کمر خود احساس گرفتگی و خشک‌شدگی داشتید، حرکت را متوقف کرده و به مدت ۱۰ تا ۱۵ ثانیه، رولر را در همان محل به سمت عقب و جلو حرکت دهید. این تمرین را در سه ست انجام دهید. بروز برخی ناراحتی‌ها در ابتدای کار عادی است اما به مرور زمان احساس خواهید کرد که توانایی‌های حرکتی شما در قسمت فوقانی کمر بهبود یافته است.
تصویر آینه
روبروی دیوار بایستید و چانه خود را کمی بالا ببرید، سر خود را مستقیماً در امتداد شانه‌ها قرار دهید. بر افتادگی تیغه‌های شانه به سمت عقب و پایین تمرکز کنید. این حالت را به مدت ۳۰ ثانیه تا یک دقیقه حفظ کنید.
سوپرمن
این تمرین به کشش و تقویت عضلات قسمت میانی بدن و تصحیح وضعیت بدنی کمک می‌کند. روی شکم خود دراز بکشید و دستان خود را بالا سر خود بکشید. بدن را در حالتی خنثی نگه داشته و به زمین نگاه کنید. سپس به آرامی بازوها و پاهای خود را به سمت سقف بالا ببرید. شما باید احساس کنید که دست‌ها و پاهای شما از بدنتان دور می‌شوند. این حالت را ۳ ثانیه حفظ کرده و ۱۰ مرتبه تکرار کنید.
پارویی با مشت بسته
قسمت فوقانی بدن و شانه‌های خود را با استفاده از یک باند مقاومتی تقویت کنید. باند را دور یک جسم ثابت در سطح قفسه سینه خود قرار دهید. به سمت عقب قدم بردارید تا باند، تنشی در حد متوسط پیدا کند. پاهای خود را به اندازه عرض شانه‌ها باز کرده و دستان خود را باز کرده و زانوهای خود را کمی خم کرده و سر خود را بالا نگه دارید، شانه‌های خود را عقب نگه داشته و قفسه سینه را به سمت بیرون داده و شکم خود را منقبض کرده و کمر خود را صاف نگه دارید. به آرامی باند را به سمت کنار بدن خود کشیده تا تیغه‌های شانه‌های شما به سمت یکدیگر کشیده شوند. این تمرین را تا زمانی که دست خود را به طور کامل باز کنید ادامه داده و ۱۵ مرتبه تکرار کنید.
مراقبت‌های تکمیلی
پس از درمان – به روش جراحی یا روش‌های غیرجراحی – تیم پزشکی مراقبت از کودک شما را ادامه می‌دهند. پزشک وی را به طور منظم ملاقات کرده تا میزان پیشروی عارضه را بررسی کرده و در صورت نیاز، اهداف درمانی را اصلاح نماید.
اگر به استفاده از قوزبند نیاز باشد، کودک باید تا زمانی که ستون فقرات وی تثبیت می‌شود، هر ۶ ماه یک مرتبه مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد. پس از این موقع، باید برای ویزیت سالی یک مرتبه به متخصص ارتوپد مراجعه کند.
اگر برای کودک شما، میله رشد کار گذاشته شده یا تحت عمل جراحی VEPTR قرار گرفته است ممکن است وقتی که رشد او پایان یافت به انجام عمل جراحی فیوژن ستون فقرات نیز نیاز داشته باشد. پس از انجام عمل فیوژن ستون فقرات، کودک باید سالی یک مرتبه توسط پزشک ارتوپد معاینه شود.
