بدشکلی سر نوزاد شرایطی است که در آن قسمتهای خاصی از سر نوزاد شکل و ظاهری مسطح و غیر طبیعی پیدا میکند. پلاژیوسفالی اکسیپیتال (صافی پشت سر نوزاد) باعث صاف شدن یک طرف پشت سر میشود و غالباً بر اثر خوابیدن مداوم نوزاد به پشت ایجاد میشود. گاهی ممکن است که صافی پشت سر نوزاد خیلی سریع و طی چند ماه اتفاق بیفتد. در این شرایط، ممکن است که شکل یکی از گوشهای نوزاد به سمت جلو خم شود. حتی در موارد شدیدتر، ممکن است پیشانی یا گونه نوزاد در قسمت صافی سر دچار برآمدگی شود. انواع دیگری از بدشکلی سر نوزاد (پلاژیوسفالی) وجود دارد که برخی از آنها به دلیل بیماری جدی به نام کرانیوسینوستوز بروز میکند. در کرانیوسینوستوز، تغییر شکل در اثر بسته شدن زودهنگام مفاصل فیبر بین استخوانهای جمجمه نوزاد (به نام درزهای جمجمه) ایجاد میشود. برای تأیید یا رد کرانیوسینوستوز، معاینه کامل نوزاد لازم است.
طبیعی است که وقتی والدین عدم تقارن یا نقاط مسطح و غیر معمولی روی سر نوزاد خود میبینند نگران شوند. در چنین شرایطی، غالبا آنها برای مشاوره در این زمینه به پزشک متخصص اطفال مراجعه میکنند. در این مقاله، اطلاعاتی در مورد دلایل، علائم و راهکارهای درمانی برای مدیریت ناهنجاریهای شکل سر در نوزادان برای شما عزیزان ارائه شده است. مداخلات درمانی شامل جابجایی مجدد، راهحلهای خانگی، فیزیوتراپی و یا استفاده از ارتز جمجمه برای بهبود تقارن و نسبت طبیعی است .
جهت کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت در کلینیک سلامت امید با شماره تلفن ۰۹۱۰۷۸۰۳۱۵۵ حاصل تماس فرمایید.
دلیل بدشکلی سر نوزاد چیست؟
موارد زیر از رایجترین علل بد شکل شدن سر نوزادان شناخته شده است:
- نرمی جمجمه نوزاد باعث میشود که در برابر فشارهای خارجی داخل رحم، در طی زایمان و بعد از تولد آسیبپذیر باشد.
- عدم تحرک نوزادان و نحوه قرار گرفتن گردن نوزاد به هنگام خوابیدن میتواند نوزادان را دچار بدشکلی جمجمه کند.
- ناهنجاریهای ذاتی میتواند در اثر کرانیوسینوستوز یا از طریق انتقال ژنتیکی ایجاد شود.
- نیروهای تغییر شکل اکثر اوقات روی پشت سر نوزاد تأثیر میگذارند. البته ممکن است استخوانهای پیشانی و صورت نیز در موارد شدید تحت تاثیر این نیروها قرار گیرند.
- در حدود ۲۴٪ از نوزادان هنگام تولد نوعی از ناهنجاریهای جمجمه مشاهده میشود که این میزان تا ۴ ماهگی به حدود ۲۰٪ کاهش مییابد.
- اگر نوزاد بیشتر روز را بر روی سطوح سخت کریر و یا گهواره و بر روی پشت دراز بکشد ممکن است بدشکلی غیرطبیعی سر نوزاد ادامه یابد.
عوامل خطر در بروز بدشکلی پشت سر نوزادان چیست؟
عوامل خطر در بد شکل شدن سر نوزادان:
- خوابیدن بر روی پشت به مدت طولانی
- دراز نکشیدن نوزاد بر روی شکم به هنگام بیداری
- تورتیکولی (گردن کجی) ، ضعف گردن یا محدود بودن دامنه حرکتی گردن بصورت مادرزادی
- میزان مبتلا شدن پسران به بدشکلی پشت سر نسبت به دختران ۲ به یک است.
- رشد حرکتی کند به خصوص مهارتهای حرکتی درشت
- موقعیت قرار گرفتن جنین در رحم مادر (وضعیت بریچ یا قرار گرفتن باسن یا پاهای جنین نزدیک دهانه رحم)
- زایمان چند قلویی
- نقص میدان بینایی
- ناهنجاری استخوانی در ستون فقرات گردن
انواع بدشکلیهای سر و درمان آن چیست؟
سر نوزادان نسبتاً نرم است. با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب بخوبی میتوان این مشکل را رفع کرد. عوامل زیادی وجود دارد که میتواند بر نتیجه درمان تأثیر بگذارد. از آنجا که هر نوزاد متفاوت از دیگری است بنابراین بهتر است این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. انواع مختلف بدشکلیهای سر نوزاد به شرح زیر است:
بدشکلی پالژیوسفالی
نوزادان به هنگام تولد جمجمههای نرمی دارند که اگر مدت زمان طولانی در یک حالت خاص قرار بگیرند ممکن است قسمتی از پشت سر آنها صاف شود. به این نقاط مسطح بدشکلی پلاژیوسفالی میگویند و شایعترین علت شکل غیر طبیعی سر در نوزادان است. پلاژیوسفالی معمولاً طی چند ماه اول زندگی به تدریج اتفاق میافتد ولی گاهی ممکن است که در داخل رحم مادر نیز رخ دهد. پلاژیوسفالی در زایمانهای دوقلویی نیز ایجاد میشود. همچنین اگر گردن نوزاد بصورت مادرزادی نیز سفت و خشک باشد نیز احتمال مبتلا شدن وی به این نوع بدشکلی سر وجود دارد.
عمدتا میتوان بدشکلی پلاژیوسفالی را انجام تمرینات جابجایی و احتمالاً به شیوههای بالینی درمان کرد. در موارد شدید ممکن است از کلاه درمانی استفاده شود. برای اصلاح بدشکلی از نوع پلاژیوسفالی لزوما نیازی به عمل جراحی نیست زیرا این وضعیت تاثیری بر روی رشد مغز نوزاد ندارد. با این حال، هرچه زودتر به این بد شکلی را تشخیص دهید راحتتر استخوانهای نرم جمجمه را تغییر دهید.
کرانیوسینوستوز
بر خلاف پلاژیوسفالی، کرانیوسینوستوز یک نقص مادرزادی است. در واقع، کرانیوسینوستوز زمانی اتفاق میافتد که صفحات استخوانی جمجمه زودتر از حد معمول به هم متصل شوند. در نتیجه، جمجمه دیگر قادر به رشد عادی نخواهد بود. در این شرایط، جمجمه سعی میکند که با رشد در جهات مختلف این رشد عادی را جبران کند. همین امر منجر به شکل غیر طبیعی سر میشود. شکل دقیق سر بستگی به این دارد که کدام قسمتهای جمجمه تحت تأثیر این پدیده قرار میگیرند. در کرانیوسینوستوز سر نوزاد میتواند دراز و باریک باشد، قسمت پیشانی نوک تیز باشد، سر دراز و گرد باشد و یا در نقاط خاصی بصورت صاف و مسطح باشد. کرانیوسینوستوز ممکن است فشار روی مغز نوزاد را افزایش دهد لذا غالبا برای درمان آن نیاز به عمل جراحی است.
جراحیهای لازم برای درمان کرانیوسینوستوز عبارتند از:
جراحی آندوسکوپی
این جراحی برای نوزادان زیر شش ماه استفاده میشود. در این دوران استخوانهای سر هنوز نرم و انعطافپذیر هستند. این عمل جراحی با همکاری جراحان مغز و اعصاب کودکان و جراحان پلاستیک انجام میشود. برای انجام این عمل جراحی، پزشک برشهای کوچکی بر روی جمجمه نوزاد ایجاد میکند و از این طریق دوربین آندوسکوپی و ابزارهای کوچک را وارد مغز میکند تا به کمک آنها درزهای بسته شده که ممکن است مانع رشد جمجمه نوزاد شوند، باز میکند. پس از عمل جراحی، نوزاد باید به مدت یک سال یک کلاه قالب سر بپوشد تا پشت سر نوزاد به شکل عادی خود بازگردد.
عمدتا میتوان بدشکلی پلاژیوسفالی را انجام تمرینات جابجایی و احتمالاً به شیوههای بالینی درمان کرد. در موارد شدید ممکن است از کلاه درمانی استفاده شود. برای اصلاح بدشکلی از نوع پلاژیوسفالی لزوما نیازی به عمل جراحی نیست زیرا این وضعیت تاثیری بر روی رشد مغز نوزاد ندارد. با این حال، هرچه زودتر به این بد شکلی را تشخیص دهید راحتتر استخوانهای نرم جمجمه را تغییر دهید.
جراحی باز برای کرانیوسینوستوز
این جراحی برای نوزادانی بالای شش ماه توصیه شود. در این سن، استخوانهای جمجمه نوزاد برای انجام عمل آندوسکوپی بسیار ضخیم است و برای باز کردن پوست سر و برش مستقیم شکل استخوانهای جمجمه، برشهای بزرگتر لازم است.
سندرومهای آپرت، کروزون، فایفر
اگر تخشیص داده شود که نوزاد شما به بیماری کرانیوسینوستوز مبتلا شده است در این صورت ممکن است که از وی آزمایش ژنتیکی گرفته شود تا معلوم شود که آیا ناهنجاری شکل سر نوزاد به دلیل یک بیماری ژنتیکی نادر مانند سندرومهای آپرت، کروزون یا فایفر است یا نه.
کودکان مبتلا به سندرومهای آپرت، کروزون، فایفر یا سایر سندرومهای ژنتیکی ممکن است علاوه بر داشتن استخوانهای جوش خورده جمجمه، رشد غیرطبیعی در سایر قسمتهای اسکلتی صورت نیز داشته باشند.
گاهی برای درمان ناهنجاریهای مرتبط با این سندرمها ممکن است نیاز به چندین عمل مرحلهای باشد. در این نوع جراحی، جراح پلاستیک کودکان، جراح مغز و اعصاب، گوش و حلق و بینی و جراح دهان و دندان همگی با هم همکاری میکنند تا یک سری از اقدامات مورد نیاز برای بازگرداندن شکل طبیعی به جمجمه و صورت نوزاد به هنگام رشد را انجام دهند.
کاربرد و مزایای کلاه قالب سر برای بدشکلی سر نوزاد
پزشک متخصص اطفال تشخیص اولیه را انجام میدهد و معمولاً یک دوره از موقعیت درمانی (تغییر قرار گرفتن سر نوزاد) را توصیه میکند. اگر این مشکل بدین شیوه برطرف نشود به والدین نوزاد توصیه میشود که به یک پزشک متخصص مانند جراح مغز و اعصاب کودکان مراجعه کنند. این متخصص علت ارجاع پزشک قبلی را بررسی کرده و یک ارزیابی دقیق از وضعیت سر نوزاد انجام خواهد داد و سپس در مورد این که این وضعیت از کی پیش آمده و برنامه درمانی با والدین وی صحبت میکند. اگر نیاز به کلاه قالب سر نوزاد باشد در این صورت پزشک آنها را به یک متخصص ارتز و پروتز (ارتزیست) ارجاع میدهد. متخصص ارتز برای ارزیابی شکل جمجمه نوزاد از عکسهای بالینی و یک سری اندازه گیری با کالیپر یا اسکن استفادهکند. این تصاویر و اندازه گیریها به عنوان یک نقطه مرجع در طول دوره درمان بکار گرفته میشوند. سپس ارتزیست با استفاده از قالبگیری گچی یا اسکن ۳ بعدی، کپی از سر کودک را تهیه میکند. پس از تهیه قالب سر، بندهای قاب سر با دقت خاصی و متناسب با سر نوزاد طراحی میشود تا وضعیت تقارن و نسبت سر نوزاد بهبود یابد.
از آنجا که سر نوزاد خیلی سریع رشد میکند لذا باید هر ۱ الی ۲ هفته یک بار کلاه سر نوزاد مجددا تنظیم شود. این تنظیمات شامل تنظیم آستر کف و یا بخش پلاستیک بیرونی کلاه میشود. اگر سر نوزاد بقدری رشد کند که دیگر کلاه اندازه وی نشود لازم است که قبل از اتمام دوره اول کلاه وی تغییر داده شود. به هنگام تهیه کلاه قاب سر نوزاد موارد زیر را مد نظر داشته باشید:
- هرگز بدون مشورت با پزشک متخصص بصورت خوسرانه اقدام به خرید کلاه قاب سر نوزاد نکنید.
- اگر درمان از سن مطلوب ۳ تا ۶ ماهگی شروع شود معمولاً طی ۱۲ هفته طول درمان تکمیل میشود.
- اصلاح سر نوزادان تا ۱۸ ماهگی هنوز امکانپذیر است اما طول درمان مدت زمان بیشتری طول خواهد کشید.
- نوزاد باید کلاه را به مدت ۲۳ ساعت و نیم در طول شبانهروز بپوشد و تنها نیم ساعت آن را برای انجام کارهایی همچون حمام کردن و یا نظافت کلاه از سر بیرون بیاورد.
- قبل از اقدام به خرید ابتدا از هزینه و مبلغ تحت پوشش بیمه خود آگاه باشید.
پیشگیری از بد شکلی سر کودک
به کمک اقدامات ساده زیر میتوان خطر بدشکلی سر نوزاد را کاهش داد:
- اجازه دهید که نوزاد در طول روز زمان زیادی را بر روی شکم دراز بکشد و خودتان نیز در کنار وی باشید و آن را نظارت کنید. این کار کمک میکند تا عضلات گردن، شانه و بازو تقویت شوند.
- شکل خوابیدن نوزاد در گهواره را تغییر دهید تا همیشه بر روی یک قسمت خاصی از سر دراز نکشد. به عنوان مثال، چند روز پای نوزاد را به سمت پایین گهواره بکشید و سپس این بار چند روز جای سر و پای وی را عوض کنید.
- در زمان بیداری نوزاد، از گذاشتن وی به مدت طولانی در صندلی ماشین کودک، کریر و صندلی گهوارهای خودداری کنید.
- سعی کنید که زود به زود نوزاد را بر روی یکی از شانههایتان بغل کرده و او را نوزاد کنید.
- به هنگام شیر دادن یا برداشتن نوزاد توجه داشته باشید که هیچ فشار ناخواستهای بر روی قسمت صاف سر وارد نشود. به هنگام شیر دادن به نوزاد، از هر دو پستان خود استفاده کنید تا پس از چند دقیقه جهت سر نوزاد عوض شود و بر روی هر دو طرف سر دراز بکشد.
- جای گهواره را هرزگاهی در اتاق تغییر دهید تا او مجبور شود جهتهای مختلفی را برای دیدن درب یا پنجره جستجو کند.
- اگر اثری از از تورتیکولی (کجی گردن) مشاهده کردید باید به پزشک مراجعه کنید زیرا برای رفع این مشکل نیاز به درمان است.
جهت کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت در کلینیک سلامت امید با شماره تلفن ۰۹۱۰۷۸۰۳۱۵۵ حاصل تماس فرمایید.