کلاب فوت یک ناهنجاری مادرزادی پا است که سالانه حدود ۲۰۰ هزار نوزاد در سراسر جهان به آن مبتلا می‌شوند. کلاب فوت در اثر رشد غیرطبیعی عضلات، تاندون‌ها و استخوان‌های پا در حین شکل گیری جنین در دوران بارداری اتفاق می‌افتد. اگرچه تاکنون محققان موفق به شناسایی علت اصلی پا چنبری نشده‌اند اما ظاهرا هم عوامل ژنتیکی و هم محیطی در این زمینه نقش دارند. این مشکل در پسران تقریباً دو برابر دختران بیشتر شیوع دارد و ۵۰ درصد مواقع هر دو پا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. می‌توان کلاب فوت را در کودکان و با استفاده از روش پونستی و به کمک قالب گچ و با حداقل یا بدون نیاز به عمل جراحی اصلاح کرد. درمان پاچنبری باید از همان هفته اول یا دوم زندگی شروع شود زیرا در این دوره بافت‌ها‌ی تشکیل دهنده لیگامان‌ها و تاندون‌های کف پا خاصیت ارتجاعی دارند.
هدف از درمان پا چنبری اصلاح وضعیت پا است به گونه‌ای که استخوان‌های پا بصورت عادی و طبیعی رشد کنند. پزشکان اطفال در کلینیک توانبخشی امید تا حد امکان از رویکردهای محافظه‌کارانه و غیرجراحی برای اصلاح این بیماری استفاده می‌کنند و میزان موفقیت آنها تا به امروز در این زمینه بسیار عالی بوده است. اگر در مواردی نیاز به جراحی پای نوزاد باشد پزشکان این کلینیک سعی می‌کنند که به منظور پیشگیری از بروز خطرات احتمالی از بیهوشی عمومی استفاده نکنند.
در مقایسه با بسیاری از کلینیک‌های دیگر، کلینیک توانبخشی امید یک برنامه ویژه و قوی برای استفاده از بریس پا را در اختیار بیماران قرار می‌دهد. همچنین در این مرکز درمانی، جلسات مشاوره‌ای برای والدین در زمینه نحوه برنامه‌ریزی و مراقبت از نوزاد به دنیا آمده برگزار می‌شود. جهت کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت با شماره تلفن ۰۹۰۲۵۸۰۴۴۱۳ تماس حاصل فرمایید.
علت پا چنبری در نوزادان چیست؟
تا به امروز هنوز علت اصلی مبتلا شدن نوزادان به پا چنبری مشخص نشده است اما پزشکان احتمال می‌دهند که عوامل ژنتیکی در بروز آن دخیل هستند. اگر در خانواده‌ای یک نوزاد با پای چنبری به دنیا بیایید ۳تا ۴ درصد این احتمال وجود دارد که برادر و یا خواهر پس از او نیز دچار این مشکل شود. همچنین نوزادان والدینی که خودشان پا چنبری دارند بیش از سایرین در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. اگر هم پدر و هم مادر نوزاد دچار کلاب فوت یا پا چنبری باشند در این صورت احتمال اینکه نوزادشان نیز پا چنبری داشته باشد بسیار زیاد می‌شود. همچنین گاهی ممکن است که پا جنبری بر اثر وضعیت قرار گرفتن پای نوزاد در رحم مادر اتفاق بیفتد.
در بیشتر موارد (حدود ۴ مورد از ۵ مورد) کودک بغیر از پا چنبری هیچ مشکلی دیگری ندارد. با این حال، یک پنجم نوزادانی که مبتلا به پا چنبری هستند از وجود مشکلات دیگری نیز رنج می‌برند. برخی از این مشکلات عبارتست از:
- اسپینا بیفیدا: نوعی اختلال مادرزادی است که در آن استخوان‌های ستون فقرات به درستی شکل نمی‌گیرند و منجر به آسیب به اعصاب ستون فقرات می‌شود.
- فلج مغزی: اصطلاحی کلی که برای اشاره به دسته‌ای از اختلالات مغزی و عصبی که باعث ایجاد مشکلات حرکتی می‌شوند.
- آتروگریپوز: شرایطی که در آن مفاصل نوزاد خمیده و سفت شده و عضلات وی بصورت غیرطبیعی رشد می‌کنند.
علائم پاچنبری
اگر کودکی پای چنبری، داشته باشد پاهای وی از قسمت مچ پا به سمت پایین می‌چرخد که به این وضعیت اکواینوس گفته می‌شود. همچنین در این شرایط، پاشنه پا به سمت داخل (که پزشکان این وضعیت را واروس می‌نامند) و قسمت میانی پای نیز به داخل پیچ می‌خورد بنابراین پای کودک بسیار کوتاه و پهن به نظر می‌رسد. این جور پاها را نمی‌توان به راحتی همچون پای طبیعی حرکت داد.
- پای کودک بدین دلیل در حالت کلاب فوت قرار می‌گیرد زیرا تاندون آشیل در قسمت پشت پاشنه کودک بسیار محکم است و تاندون‌های قسمت داخلی پا کوتاه شده‌اند.
- اگر پا چنبری تحت درمان قرار نگیرد و اصلاح نشود کودک ایستادن بر روی پاها را بالاخره خواهد آموخت اما نمی‌تواند کف پاها را صاف بر روی زمین بگذارد.
- گاهی بعضی از نوزادان پای خود را طوری روی زمین می‌گذارند که انگار دچار کلاب فوت یا همان پا چنبری شده‌اند اما در واقع اینطور نیست و به راحتی می‌توانند پاهای خود را مثل پاهای یک فرد عادی حرکت دهند و یا بر روی زمین بگذارند. این دسته از کودکان پا چنبری ندارند.
چگونه می‌توان پا چنبری را در نوزادان و کودکان تشخیص داد؟
پا چنبری قبلاً فقط پس از تولد نوزاد تشخیص داده می‌شد اما امروزه با پیشرفت روز افزون تکنولوژی اسکن سونوگرافی در دوران بارداری می‌توان قبل از به دنیا آمدن نوزاد این مشکل را شناسایی کرد.
بلافاصله پس از این که نوزادان به دنیا می‌آیند معمولا پزشک آنها را معاینه می‌کند تا مبادا نوزاد به پا چنبری و یا سایر مشکلات مادرزادی مبتلا باشد. اگر چنانچه نوزادی پا چنبری داشته باشد در همین معاینه اولیه، پزشک می‌تواند آن را تشخیص دهد و معمولاً برای تأیید تشخیص نیازی به بررسی بیشتر و یا عکسبرداری نیست.
گاهی ممکن است که پا چنبری در برخی از نوازدان نسبت به سایرین خفیف‌تر باشد. کودکانی که دچار پا چنبری می‌شوند پس از مراجعه به یک متخصص یا جراح ارتوپدی، با استفاده از یک سیستم درجه‌بندی شدت آن را تعیین می‌کنند. یکی از رایج‌ترین سیستم درجه‌بندی برای پا چنبری امتیاز پیرانی نامیده می‌شود. امتیازدهی این سیستم بین ۰ تا ۶ است و هر چه امتیاز فرد در این درجه‌بندی بیشتر باشد بدین معناست که شدت پا چنبری وی بیشتر است.
روش پونستی برای درمان کلاب فوت در نوزادان و کودکان
درمان پا چنبری به روش پونستی شامل دستکاری ملایم پای کودک و گچ گرفتن پا از قسمت انگشت شست تا کشاله ران است. این روش معمولا در چندین جلسه انجام می‌شود و در هر جلسه، رباط‌ها و تاندون‌های پا به آرامی کشیده می‌شوند و سپس در این حالت پای نوزاد گچ گرفته می‌شود تا پا در موقعیت اصلاح شده جدید قرار بگیرد. این جلسات معمولا هر ۴ تا ۷ روز یک بار انجام می‌شود و به تدریج، استخوان‌های جابجا شده و رباط‌های سفت شده دوباره با هم تراز می‌شوند. در حالت کلی درمان پا چنبری به روش پونستی در ۵ الی ۶ جلسه انجام می‌شود. قبل از آخرین جلسه گچ‌گیری پا غالبا بند پاشنه پا قطع می‌شود تا پس از دو الی سه هفته دیگر که گچ پا باز شد اصلاح کامل صورت بگیرد و تاندون پا به طول و قدرت کافی برسد. به منظور جلوگیری از عود کردن این مشکل، کودک باید به مدت ۲ الی ۳ ماه و بصورت تمام وقت از یک بریس متشکل از یک میله فلزی و جلو باز استفاده کند. پس از این مدت،کودک باید تا سن ۴ سالگی به هنگام خوابیدن و یا چرت زدن این بریس‌ها را بپوشد.
نکات مهم و ضروری
طبق تحقیقات انجام شده توسط متخصص این زمینه، میانگین تعداد دفعات گچ‌گیری پا برای کودکان بزرگسال حدود ۱۰ جلسه است. همچنین در این دسته از کودکان، پزشک باید در طول ویزیت بیمار مدت زمان بیشتری (حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه ) را صرف دستکاری پا کند تا بتواند بافت نرم پای کودک بیشتر کش بیایید. در هر دوره، پای این دسته از کودکان نسبت به نوزادان باید بیشتر (حدود دو هفته) در گچ بماند. از آنجا که زیاد تو گچ بودن پا عوارض جانبی به دنبال دارد لذا توصیه می‌شود که به کودک اجازه دهید تا هم زمانی که پاهایش در گچ است و هم پس از هر بار که گچ پاهایش باز می‌شود اندکی راه برود زیرا این کار باعث می‌شود که سفتی و آتروفی عضلات کاهش یابد.
- در این کودکان بزرگسال پزشک پا را تا ۳۰ الی ۴۰ درجه ابداکت می‌کند (از خط میانی بدن دور می‌کند) این در حالیست که در نوزادان و کودکان کم سن و سال این اصلاح تا ۷۰ درجه صورت می‌گیرد. البته این قضیه به معنای ناکارآمد بودن روش پونستی برای کودکان بزرگ نیست.
- پس از معالجه، همه کودکان برای جلوگیری از عود کردن بیماری باید بریس پا بپوشند. در واقع، بریس پا نوعی نگهدارنده و محافظ پا است و از برگشتن پا به سمت داخل پیشگیری می‌کند. به طور کلی، بریس پا در کودکان زیر ۴ سال استفاده می‌شود و بعد از این سن، برخی پزشکان برای حفظ تعادل پا، انتقال عضله را توصیه می‌کنند از همین رو این دسته از کودکان می‌توانند از بریس استفاده نکنند.
- فیزیوتراپی ابزاری بسیار مهم است که برای کمک به کودکان بزرگتر در حفظ درمان پا چنبری استفاده می‌شود و به بهبود قدرت عضلات کمک می‌کند. می‌توانید از پزشک خود بخواهید تا یک مرکز فیزیوتراپی در نزدیکی محل زندگیتان به شما معرفی کند.
سوالات رایج پا چنبری
بسیاری از پاسخ سوالات شما در این قسمت آورده شده است:
میزان ابتلا به کلاب فوت در کشورهای در حال توسعه چقدر است؟
۸۰٪ کلاب فوت‌ها در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد و بیشتر این کودکان یا تحت درمان قرار نمی‌گیرند و یا مراقبت‌های استاندارد و اصولی از آنها نمی‌شود. درمان نکردن پا چنبری یکی از شایع‌ترین دلایل ناتوانی جسمی در سراسر جهان است. استفاده از روش پونستی در این کشورها بسیار موثر است زیرا در این روش هیچگونه نیازی به عمل جراحی نیست و می‌توان این تکنیک را به درمانگران، دستیاران ارتوپدی و سایر ارائه دهندگان خدمات بهداشتی آموزش داد. علاوه بر این، استفاده از روش پونستی برای درمان پا چنبری نوزادان از لحاظ اقتصادی به صرفه و راحت است و در صورت اجرای صحیح آن، کیفیت سطح زندگی در بین کودکان مبتلا به پا کلاب فوت به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد.
آیا می‌توان از طریق عمل جراحی “کلاب فوت” را درمان کرد؟
عمل جراحی باعث درمان کلاب فوت نمی‌شود. می‌توان به کمک جراحی ظاهر پا را بهبود بخشید اما از قدرت عضلات ساق و کف پا کاسته می‌شود و باعث ایجاد سفتی پا در دهه دوم و سوم زندگی می‌شود (در مواردی حتی زودتر) و حرکات مفاصل پا را محدود می‌کند و غالبا در میانسالی پا دچار درد می‌شود. حتی در مواردی پیش می‌آید که جراحی باعث پیشگیری از عود کردن بدشکلی پا نمی‌شود. از آنجا که تا به امروز هیچگونه عمل جراحی در کودکان بالای ۱۶ سال در هیچ جای دنیا به ثبت نرسیده است لذا جراحان ارتوپدی از نتایج جراحی در درمان پا چنبری بی‌اطلاع هستند.
با این وجود، جراحان پا و مچ پا که بیماران بزرگسال را معالجه می‌کنند به این نتیجه دست یافته‌اند که پاهای افرادی که در دوره کودکی برای جراحی کلاب فوت مادرزادی تحت درمان قرار می‌گیرند ضعیف، سفت و غالباً دردناک است.
چه زمانی باید درمان پا چنبری به روش پونستی را در کودکان شروع کرد؟
زمانی که نوزادی بصورت مادرزادی دچار پا چنبری می‌شود پزشک (جراح ارتوپدی، جراح بیماری‌های پا، فیزیوتراپیست، پرستار) متخصص در زمینه مانیپولاسیون و گچ‌گیری پا (روش پونستی که توسط دکتر پونستی ابداع شده) باید بلافاصله پس از تولد نوزاد (۷ تا ۱۰ روز پس از تولد) درمان پا چنبری را آغاز کند. در بسیاری از موارد پا چنبری در رحم مادر و به کمک سونوگرافی تشخیص داده می‌شود و این امکان را برای والدین فراهم می‌سازد تا درصدد یک برنامه درمانی تحت نظر یک متخصص باشند.
برای اصلاح پا چنبری در کودکان به چند جلسه مانیپولاسیون نیاز است؟
می‌توان با هر ۵ الی ۷ روز یک بار دستکاری و گچ‌گیری پا می‌توان بیشتر پا چنبری‌ها را در کودکان درمان کرد. اگر این بدشکلی پا در ۵ تا ۷ مرحله گچ‌گیری اصلاح نشود می‌توان نتیجه گرفت که به احتمال زیاد مشکل از شیوه درمان بوده است. در برخی از موارد نادر نیز عدم اصلاح پس از این دوره ناشی از پیچیدگی کلاب فوت است.
آینده کودکان مبتلا به پا چنبری چطور است؟
پای کودکانی که به روش پونستی تحت درمان قرار می‌گیرد علاوه بر ظاهری عادی، تحرک و عملکردی خوبی نیز پیدا می‌کنند. نتایج این روش درمانی در دراز مدت نسبت به نتایج حاصل از عمل جراحی بسیار چشمگیرتر است. بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند ممکن است نیاز به جراحی‌های متعدد داشته باشند و قبل از ۳۰ سالگی دچار سفتی، درد و یا سایر معلولیت‌های جسمانی شوند.
آیا پس از درمان پا چنبری، کودک می‌تواند ورزش کند؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که کودکان و بزرگسالانی که قبلا دچار پا چنبری شده بودند و به کمک روش پونستی درمان شده‌اند می‌توانند مانند سایر اعضای جامعه در فعالیت‌های ورزشی شرکت داشته باشند. در حقیقت، چندین ورزشکار مشهور در جهان وجود دارد که در قبلا دچار پا چنبری بوده و در نوزادی درمان شده‌اند.
متاتارسوس واروس یا متاتارسوس اداکتوس چیست؟
متاتارسوس واروس یا متاتارسوس اداکتوس یک بدشکلی و بدفرمی پا است که غالبا با بیماری پا چنبری اشتباه گرفته می‌شود. متاتارسوس اداکتوس یک پیچ‌خوردگی خفیف در پا است که اغلب به خودی خود اصلاح می‌شود. در متاتارسوس اداکتوس پاشنه پا هرگز در اکواینوس (پلانتار فلکشن شدید) نیست. در مواردی که متاتارسوس شدید باشد می‌توان آن را با دو یا سه جلسه گچ‌گیری به راحتی اصلاح کرد. بعضی از پزشکان معتقدند که زمانی می‌توانند کلاب فوت را اصلاح کنند را قبلش متاتارسوس اداکتوس را اصلاح کرده باشند.
درمان دستکاری (مانیوپلاسیون) پا چنبری بر اساس چیست؟
درمان پا چنبری به شیوه دستکاری بر اساس خصوصیات ذاتی بافت همبند، غضروف و استخوان است که به محرک‌های مکانیکی مناسب ایجاد شده از طریق کاهش تدریجی بدشکلی پا پاسخ می‌دهند. رباط‌ها، کپسول‌های مفصل و تاندون‌ها از طریق دستکاری‌های ملایم کشیده می‌شوند. برای حفظ درجه اصلاح و نرم‌شدن رباط‌ها پس از هر جلسه مانیوپلاسیون، پاهای فرد گچ گرفته می‌شود. بدین طریق، استخوان‌های جابجا شده در عین حفظ هماهنگی و تناسب، به تدریج در تراز صحیح و هم سطح مفصل خود قرار می‌گیرند. پس از گذشت دو ماه از دستکاری و گچ‌گیری، پا کمی بیش از حد اصلاح می‌شود و پس از چند هفته در استفاده از اسپلینت، پا ظاهری طبیعی به خود می‌گیرد.
درمان صحیح پا چنبری به روش دستکاری نیاز به درک کاملی از آناتومی و سینماتیک پای طبیعی و انحراف استخوان‌های تارسال موجود در ساق پا دارد. اگر این روش درمانی به درستی انجام نگیرد ممکن است حتی بعدها ناهنجاری و بدشکلی پا تشدید شود. اگر روند درمان پا چنبری به روش غیرجراحی در همان روزهای ابتدایی بدو تولد و تحت نظر یک متخصص ارتوپدی آگاه به ماهیت ناهنجاری و دارای مهارت و تخصص در زمینه گچ‌گیری و مانیوپلاسیون شروع شود احتمال موفقیت آن بسیار زیاد خواهد بود.
احتمال مبتلا شدن نوزاد به کلاب فوت در خانواده‌هایی که یکی یا هر دو والدین پا چنبری دارند چقدر است؟
در مواردی که یکی از والدین دچار پا چنبری شده باشد سه تا چهار درصد احتمال دارد که فرزندان وی نیز دچار این بیماری شوند نیز وجود دارد اما اگر هر دو والدین نوزاد از این بیماری رنج ببرند احتمال مبتلا شدن فرزندان آنها ۱۵٪ است.
