پای مصنوعی زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که بخشی از پای بیمار یا تمام آن، غالباً به دلیل ابتلا به دیابت یا صدمه دیدن قطع شده باشد. پای مصنوعی انواع گوناگون دارد، از وسیله‌ای مقدماتی که راه رفتن روی سطح صاف را امکان‌پذیر می‌سازد تا پای مصنوعی هوشمند که دویدن یا شرکت در فعالیت‌های ورزشی حرفه‌ای را ممکن می‌کند. البته بهره‌گیری از فیزیوتراپی و کار درمانی نیز برای آموزش چگونگی انجام دادن وظایف روزمره در خانه یا محل کار ضروری خواهد بود. اگرچه زمان شروع فرایند استفاده از پروتز پای مصنوعی در بیماران مختلف متفاوت است، در کل این فرایند معمولاً چند هفته پس از جراحی آغاز می‌شود. در طول هفته نخست پس از جراحی غالباً از محافظ اعضاء استفاده می‌شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر یا رزرو نوبت در کلینیک امید میتوانید با شماره ۰۹۰۲۵۸۰۴۴۱۳ تماس حاصل نمایید.
انواع پروتز
در ادامه انوع پروتز پای مصنوعی شرح داده می شود.
- پروتز موقت
استفاده از پروتز موقت مزایای بسیاری مانند صرف زمان لازم برای فروکش کردن ورم یا التیام کامل قسمت باقی‌مانده از پا یا هر عضو قطع شده دیگری دارد، این زمان حدود شش ماه یا بیشتر طول می‌کشد. ژل لاینر محافظ یا جوراب پروتز برای محافظت از پوست حساس عضو به جا مانده بین بدن و سوکت پوشیده می‌شود. عضو به جا مانده هر روز به موازات کاهش تورم کوچک‌تر می‌شود و به این ترتیب بیمار می‌تواند لایه‌های بیشتری از جوراب را برای جلوگیری از شل نشدن سوکت اضافه کند. اگر سوکت بیش از اندازه شل شود، لازم خواهد بود تا سوکت جدیدی برای ایجاد تغییر در حجم ساخته شود.
پایلون (انتقال دهنده وزن از سوکت به پنجه پروتز پا) پروتز موقت عموماً هیچ روکش زیبایی ندارد تا متخصص بهتر و راحت‌تر بتواند هم‌ترازی و هم‌محوری آن را تنظیم کند. بیماران معمولاً فیزیوتراپی و آموزش راه رفتن را هنگام به پا داشتن پروتز پای مصنوعی موقت شروع می‌کنند. تعیین محل نقطه‌های فشار یا سایش روی قسمت باقی مانده عضو در طی این مدت بسیار مهم است. هر گاه حجم عضو باقی مانده ثابت شد و بیمار به سطح ثابت فعالیت رسید، می‌توان از پروتز نهایی استفاده کرد.
- پروتز نهایی
به منظور قالب‌گیری سوکت نهایی احتمالاً مجدداً از فن‌آوری اسکن لیزر برای تهیه تصاویر نهایی استفاده خواهد شد. متخصص و بیمار به همراه یکدیگر تصاویر را بررسی می‌کنند تا تنظیم‌های ظریف و ضروری را انجام دهند. بیماران معمولاً تمایل دارند تا در فرایند اندازه کردن پای مصنوعی مشارکت داده شوند و بتوانند تصاویر اسکن شده و داده‌های کالبدشناختی را به راحتی در رایانه مشاهده کنند. ممکن است باز هم بخشی از عضو باقی‌مانده به مداخله بیشتر و قالب‌گیری گچی سوکت نیاز داشته باشد. ارتوپد فنی مناسب‌ترین رویکرد را برای ساختن بهترین سوکت بر اساس نیازهای فردی تعیین می‌کند.
پروتز پای مصنوعی جایگزین بخشی از عضو یا تمام عضو از دست رفته است. اگرچه عضو مصنوعی هیچ‌گاه مانند عضو اصلی و اولیه طبیعی نخواهد بود، با این حال به بیمار کمک می‌کند تا به خوبی از عهده بسیاری از کارها بربیاید؛ البته شرط لازم این توانایی آن است که شخص بیمار انرژی و اراده را برای فراگیری روش استفاده از عضو مصنوعی با یکدیگر تلفیق کند. همکاری با پزشک، ارتوپدی فنی و متخصص فیزیوتراپی در پرداختن به کلیه نگرانی‌ها و دغدغه‌ها و همکاری با آنان در زمینه فرایندهای طراحی، اندازه کردن و آموزش از مهم‌ترین جنبه‌های موفقیت به شمار می‌روند و راحتی فرد را تا حد زیادی تضمین می‌کنند.
اندازه کردن پروتز
قاعده کلی این است که هر چه عضو مصنوعی سریع‌تر اندازه و کار گذاشته شود، بیمار سود بیشتری خواهد برد. یکی از دشوارترین مشکلاتی که ارتوپد فنی و بیمار با آن مواجه می‌شوند تورم بخش باقی‌مانده عضو، به دلیل تجمع مایع، است. تورم، اندازه کردن عضو مصنوعی را دشوار می‌کند، اگرچه اقدام‌های خاصی را می‌توان برای کاهش میزان ورم انجام داد.
محکم پانسمان کردن در کنترل تورم مؤثر است؛ پس از باز کردن این پانسمان و زمانی که از پای مصنوعی استفاده نمی شود، باند کشی برای جلوگیری از تورم به کار برده می‌شود.
روش صحیح پانسمان کردن به بیمار آموزش داده می‌شود و معمولاً انتظار می‌رود که وی بتواند به تنهایی این کار را انجام دهد. یک یا دو باند کشی با عرض ۱۰ سانتیمتر (چهار اینچ) برای یک فرد بزرگسال معمولی کفایت می‌کند. هنگام بستن باند باید تا اندازه توان کشش باند، آن را کشید.
انتهای عضو قطع شده باید دائماً پانسمان باشد، اما باندها را باید هر ۴ تا ۶ ساعت عوض کرد و هرگز نباید پانسمان بیش از ۱۲ ساعت روی عضو باقی بماند. اگر عضو ضربان داشت، پانسمان را باید عوض کرد.
البته می‌توان به جای باندهای کشی از”جوراب‌های منقبض کننده” مخصوص با خاصیت ارتجاعی استفاده کرد، هر چند برخی معتقداند این جوراب‌ها به اندازه یک پانسمان مناسب کارآمد نیستند، اما بدون شک جوراب‌های منقبض کننده از پانسمان اشتباه بهتر هستند.
خواه جوراب منقبض کننده استفاده شود خواه باند کشی، باید آن را دست کم سه بار در روز عوض کرد و انتهای عضو را به شدت به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه ماساژ داد و سپس جوراب یا پانسمان را به سرعت استفاده کرد.
ساخت
بیمار چند هفته یا چند ماه پس از جراحی قطع عضو به متخصص ارتوپدی فنی مراجعه می‌کند. وی اندازه‌گیری‌های لازم را انجام می‌دهد و قالبی را از انتهای باقی مانده عضو برای ساخت پای مصنوعی موقت تهیه می‌کند. پروتز پای مصنوعی موقت یکسال یا بیشتر استفاده می شود، به عبارت دیگر پروتز موقت تا زمان التیام عضو و تغییر شکل و اندازه آن در اثر آتروفی عضلانی، به کار برده می شود.
بیمار پس از رسیدن بخش باقی مانده عضو به حالت پایدار مجدداً به ارتوپدی فنی مراجعه می‌کند تا جزییات لازم در مورد گونه‌های مختلف اعضاء مصنوعی دائمی در دسترس به دست آید. ضمناً این متخصص قالب دیگری را از انتهای باقی مانده عضو برای ساخت پای مصنوعی دائمی تهیه می‌کند.
پس از آزمایش پای مصنوعی در مطب متخصص پروتز و هنگام فعالیت روزانه، بیمار برای اندازه کردن نهایی به مطب بازمی‌گردد.
قبل از نهایی شدن پروتز، بیمار در کلینیک ارتوپدی فنی پروتز پای مصنوعی را آزمایش کرده تا از مناسب بودن آن اطمینان حاصل کنید. در صورت تمایل بیمار، می‌توان پوشش زیبایی را طبق مدل انتخابی وی تهیه کرد
از اجزاء گوناگون بسیاری در ساخت پای مصنوعی استفاده می‌شود که بسیاری از آن‌ها قابل جایگزینی هستند. بخش‌هایی مانند زانو، کف پا یا لاینر تفاوت چشمگیری را در راحتی و عملکرد پروتز پا به وجود می‌آورد. گونه‌های مناسب با توجه به نکاتی مانند وزن و میزان فعالیت انتخاب می‌شود.
عامل‌های دیگر تأثیرگذار بر انتخاب اجزاء مناسب سازگاری بین بخش‌ها، قیمت پروتز پای مصنوعی، ابتلا به بیماری های دیگر، مسائل زیبایی‌شناختی، نوع فعالیت‌ها (به طور مثال شرکت در فعالیت‌هایی که احتمال خیس شدن پا در آن‌ها می‌رود) و البته نظر بیمار را دربرمی‌گیرد.
پروتزهای پا شامل انگشت، مچ پا، زیر زانو، بالا و روی زانو و همچنین لگن می‌باشد. که در ادامه به شرح هر یک پرداخته می شود:
۱. کف پا و انگشتان (پنجه):
- پروتزهای اصلی پایین تنه پنجه پا با مچ ثابت و پاشنه (پنجه ساچ) را شامل می‌شود.
- پایه خارجی، پنجه یا مچ تک محوره، بیماران در سطح عملکرد ۱ یا بالاتر را تحت پوشش قرار می‌دهد.
- پنجه با پایه منعطف و مچ یا پنجه چند محوره برای بیماران در سطح عملکرد ۲ یا با نیازهای عملکردی بیشتر مناسب است.
- سیستم پنجه خمیده، پنجه ذخیره کننده انرژی، پنجه یا مچ چند محوری، واکنش پویا (دینامیک) یا سیستم خمیدگی در هنگام راه رفتن یا نظایر آن‌ها بیماران در سطح عملکرد ۳ یا بالاتر را تحت پوشش قرار می‌دهد.
۲. زانوها:
- پروتزهای اصلی پایین تنه، زانوی تک محوری با سایش ثابت را شامل می‌شود.
- زانوهای پنوماتیک و روان، بیماران در سطح عملکرد ۳ یا بالاتر را تحت پوشش قرار می‌دهد.
- دیگر سیستم‌های زانو برای بیماران در سطح عملکرد ۱ یا بالاتر مناسب هستند.
۳. مچ:
- بخش‌های چرخشی محوری بیماران در سطح عملکرد ۲ یا بالاتر را تحت پوشش قرار می‌دهند.
در ادامه به خط مشی‌های معمول در مورد پوشش سوکت‌های پروتز پای مصنوعی اشاره می‌شود:
- از نقطه نظر پزشکی ضرورتی برای انجام آزمایش‌های تشخیصی بر روی سوکت‌های “پروتزهای فوری” وجود ندارد.
- معمولاً برای هر پروتز دو سوکت آزمایشی بدون مستندسازی بیشتر کفایت می‌کند.
- قرار دادن بیش از دو سوکت یکسان به طور همزمان برای یک پروتز مجزا مجاز نیست.
- در صورت وجود مدارک کافی دال بر نیاز فیزیولوژیکی یا عملکردی، جایگزینی سوکت ضرورت می‌یابد.
در بیمارانی که دچار قطع عضو شده اند، مسئله ای که حائز اهمیت است، عملکرد عادی فرد در زندگی روزمره و بدون کمک گرفتن از دیگران با اندام های مصنوعی و وسایل کمکی می باشد. به دلیل آمار نسبتا بالای تصادفات در کشور ما، متاسفانه تعداد نستا زیادی از افراد قطع عضو شده و نیازمند اندام های مصنوعی مانند پا، دست، انگشتان و… می شوند. بعلاوه افرادی که دچار معلولیتی مانند فلج مغزی، ضایعه نخاعی و انحرافات ستون فقرات و… نیاز به وسایل کمکی دارند. برای همین بسیار مهم است که کیفیت ارائه شده در این وسایل مناسب بوده تا بیمار علاوه بر اینکه توانایی لازم را بتواند به دست آورد، به دلیل استفاده از وسایل کمکی و اندام های مصنوعی که استاندارد نیستند، دچار مشکل و در نهایت انزوا نشود. امروز با تکیه بر تکنولوژی روز برای ساخت انواع اندام های مصنوعی و وسایل کمکی، خطرات ناشی از خطاهای انسانی حذف شده و ارتوپد فنی می تواند اطمینان حاصل کند که وسایل ساخته شده برای بیمار مناسب هستند. در کلینیک ارتوپدی فنی امید ساخت این وسایل با استفاده از ارزیابی بیومکانیکال و اسکن های خاصی صورت می گیرد، سپس با استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری اقدام به طراحی این وسایل می شود و با استفاده از پرینترهای سه بعدی این وسایل آماده می شود. بدین ترتیب جلوی خطاهای انسانی در ساخت این وسایل گرفته می شود و وسایل کاملا مناسبی برای فرد تهیه می شود.
زمان استفاده از پروتز
بیمار معمولاً چند هفته پس از جراحی یعنی زمان بهبود جراحت و کاهش تورم بافت برای اندازه‌گیری‌های پروتز و اندازه کردن آن آماده است. برای تسریع بهبود می‌توان از حرکت‌های اصلاحی و توانبخشی بهره جست. در این بین گروه پزشکی نیز نهایت تلاش خود را به کار می‌بندد تا قسمت باقی مانده عضو را در شکل صحیح نگه دارد و عملکرد و استقامت کلی آن را افزایش دهد. اندازه کردن پروتز معمولاً بدون فشار است و پس از طی چند مرحله پروتز پای مصنوعی منحصر به فردی برای بیمار ساخته می‌شود.
قیمت
هزینه و قیمت پروتز پای مصنوعی جدید بسیار متغیر است، اما حتی گران‌ترین عضو مصنوعی نیز تنها ۳ تا ۵ سال دوام دارد و پس از آن به دلیل فرسودگی قابل استفاده نیست و باید تعویض شود. پس هیچ عضو مصنوعی مادام‌العمر نیست.
اکثر افرادی که دچار نقص عضو می‌شوند، می‌توانند وظایف خود را مانند گذشته به شیوه‌ای طبیعی ظرف چند ماه، بسته به محل نقص عضو و توانایی جسمی، انجام دهند. نحوه عملکرد آنان در درجه نخست به اهدافشان، صرف زمان کافی برای اندازه کردن پروتزی راحت، مراجعه منظم به پزشک و نگرش مثبت بیمار و گروه پزشکی بستگی دارد. پروتز مصنوعی پا انواع مختلفی دارد که با توجه به نیاز بیمار، هزینه آن و… توسط ارتوپدی فنی برای ویساخته می شود. ساخت پروتز پای مصنوعی معمولا بعد از التیام جای زخم و کاهش تورم صورت می گیرد.
