راشیتیسم بیماری است که بر روی رشد استخوان تاثیرمیگذارد. این بیماری که در بیشتر موارد، اما نه در همه موارد به علت کمبود ویتامین D و همچنین کلسیم رخمیدهد باعث نرم و ضعیفشدن استخوانها میشود. در صورتی که راشیتیسم درماننشود این روند میتواند در نهایت منجر به ناهنجاریهای شکلی استخوان شود. هرچند راشیتیسم یا همان نرمی استخوان بیماری است که بیشتر در بین کودکان شایع است اما شرایط مشابهی به آن در بزرگسالان نیز وجود دارد. در بزرگسالان، این بیماری به عنوان استئومالاسی یا نرمی استخوان شناختهمیشود. معمولا درمان راشیتیسم شامل رژیم غذایی متعادل از لحاظ مواد مغذی و یا مصرف ویتامینهای مکمل میباشد. در بیشتر موارد، میتوان این بیماری را با موفقیت درمانکرد.
برای کسب اطلاعات بیشتر یا رزرو نوبت در کلینیک امید میتوانید با شماره ۰۹۱۰۷۸۰۳۱۵۵ تماس حاصل نمایید.
علت راشیتیسم در کودکان چیست؟
عوامل مختلفی باعث بروز بیماری راشیتیسم میشوند که برخی از آنها عبارتند از:
کمبود ویتامین D و کلسیم
کمبود ویتامین D و کلسیم به مراتب یکی از شایعترین علل بیماری راشیتیسم در کودکان است. اکثر کودکان میتوانند از طریق داشتن یک رژیم غذایی متعادل، مقدار کافی از کلسیم را دریافت کنند. با این حال، بعضی از افراد از طریق رژیم غذایی و قرارگرفتن در معرض نور خورشید قادر به جذب مقدار کافی از ویتامین D نیستند. در چنین مواقعی مصرف مکملهای ویتامین D میتواند راهی مطمئن برای دریافت مقدار لازم آن باشد. مکملهای ویتامین Dو کلسیم در همه جا و بدون نسخه در دسترس هستند. با این حال، توصیهمیشود که قبل از مصرف هر نوع مکملی، ابتدا با پزشک مشورتکنید تا از بیخطر بودن و مناسببودن آنها برای شما و شرایط خاصی که دارید، مطمئنشوید.
خطرات ناشی از کمبود ویتامین D
عواملی که ممکناست کودکان را بیشتر در معرض ابتلا به راشیتیسم ناشی از کمبود ویتامین D قراردهد عبارتند از:
• پوست تیره: پوست تیره در مقایسه با پوست روشن حاوی ملانین بیشتری است از همین رو به پرتورUV / B یا نور خورشید بیشتری برای تولید ویتامین D نیاز هست.
• عدم قرارگرفتن در معرض نور خورشید: کودکانی که بیشتر اوقات خود را در خانه سپریمیکنند و یا بنا به هر دلایلی کمتر در معرض نور خورشید هستند کمتر میتوانند مقدار ویتامین D لازم برای بدن را تامینکنند.
• بیماریهای قبلی: وجود برخی از بیماریهایی همچون بیماریهای کبدی، کلیوی و بیماری سلیاک – میتواند بر میزان تولید و کنترل ویتامین D بدن تأثیر بگذارد.
• تغذیه با شیر مادر: کودکانی که صرفا از شیر مادر تغذیه میکنند و پوست تیره دارند و یا مادرشان کمبود ویتامین D در بدن دارد بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری نرمی استخوان قرار دارند. با این وجود، این دلیل نمیشود که از شیر دادن به کودک خودداریکنید زیرا تغذیه با شیر مادر مزایای متعددی از نظر سلامتی برای کودک به همراه دارد. در چنین مواقعی مراجعه به پزشک میتواند بسیار موثر باشد زیرا پزشک میتواند یک برنامهی بهینه برای والدین در خصوص تغذیه با شیر مادر برای به آنان پیشنهادکند
ژنتیک
ممکناست که در موارد بسیار نادری بیماری راشیتیسم ارثی باشد. شایعترین نوع این بیماری همان بیماری هیپوفسفاتمیک ارثی است که ناشی از جهش در چندین ژن است. این بیماری باعثمیشود تا کلیههای فرد در نگهداری فسفات ناتوان باشند و منجر به کمبود این مادهی مهم در بدن شود. فسفات نقش مهمی در تشکیل و رشد استخوانها دارد.
بیماریهای زمینه
در موارد نادر، راشیتیسم ممکناست ناشی از بیماریهای زمینهای مربوط به کبد، کلیهها یا روده باشد که برخی از آنها ارثی هستند. این شرایط معمولا بر میزان تولید، جذب و حفظ مواد معدنی و ویتامینهای بدن تاثیرمیگذارد و ممکناست منجر به کمبودهایی شود. این کمبودها شامل کمبود فسفات و کلسیم میشود که در صورت عدم درمان ممکناست به بیماری راشیتیسم منجرشوند. برخی از این بیماریها عبارتند از:
• بیماری سلیاک
• بیماری کرون
• پانکراتیت مزمن
• سیروز کبدی
نشانههای راشیتیسم در نوزادان وکودکان چیست؟
نشانهها و علائم راشیتیسم در نوزادان و کودکان عبارتست از:
• مشکلات مربوط به رشد: ممکناست قد کودکان مبتلا به بیماری راشیتیسم به دلیل مشکلات رشد استخوانی از حد متوسط کمتر باشد.
• درد: ممکناست که استخوانهای کودک مخصوصا زمانی که بر روی آنها فشاری وارد میشود دچار درد شدید شوند. این درد ممکناست باعث شود تا کودک علاقهای به راهرفتن و یا بلندشدن و ایستادن بر روی پاها نداشته باشد و به هنگام راهرفتن غیرعادی به نظر برسند.
• استخوانهای شکننده: ممکناست که استخوانهای کودک مبتلا به راشیتیسم ضعیفتر از حالت نرمال باشد. این ضعف استخوانی احتمال شکستگی و ترکخوردگی آنها را افزایش می دهد.
• مشکلات دندانی: شامل ضعیفبودن مینای دندان، کند بودن سرعت رشد دندانها و افزایش احتمال پوسیدگی میباشد.
• ناهنجاریهای ظاهری: ظاهر مچ پا، مچ دست و زانوهای کودکان مبتلا به بیماری نرمی استخوان ضخیمتر از حد طبیعی است. پرانتزی بودن شکل پاها و در برخی از موارد هم افتادگی زانو، نرمبودن جمجمه و در موارد نادرتر خمیدگی ستون فقرات هم ممکناست رخدهد.
• ضعف عضلات: ممکناست که کمبودهای عضلانی در حالت کلی وجود داشته باشد و منجر به تاخیر در دستیابی کودک به نقاط عطف و رشد شود.
• تشنج: کمبودن سطح کلسیم در نوزادان میتواند باعث تشنج شود.
• ضعیفبودن بدن در برابر بیماری: کودکانی که به راشیتیسم مبتلا هستند دچار بیماریهای عفونی زیادی میشوند.
در صورت مشاهدهی یکی از علائم ذکر شده بلافاصله و بدون فوت وقت به پزشک مراجعهکنید. البته ممکناست که بسیاری از علائم مشابه به این موارد نیز در بزرگسالان مبتلا به بیماری استئومالاسی رخدهد. با این وجود، درد استخوانی و شکننده بودن آنها در بزرگسالان نسبت به کودکان بیشتر است.
راشیتیسم و پاهای پرانتزی شکل
اگر بسیاری از افراد با دیدن پاهای پرانتزی بلافاصله به فکر بیماری راشیتیسم میافتند (در پای پرانتزی هنگامی که فرد پاهایش را در کنار هم جفتمیکند زانوها و ساقهایش از هم فاصله پیدا میکنند) اما علل دیگری نیز برای این نوع ناهمترازی استخوان وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:
• بیماری بلانت
• دیسپلازی اسکلتی
چگونه میتوان بیماری راشیتیسم را تشخیصداد؟
معمولا برای تشخیص بیماری راشیتیسم بایستی به پزشک مراجعهکرد پزشک سوابق بیماری فرد را بررسیکرده و همچنین از وی سوالاتی در مورد رژیم غذایی و قرارگرفتن در معرض نور خورشید میپرسد. معمولا پس از گذراندن این مراحل، پزشک از فرد آزمایش خون میگیرد تا سطح فسفات (عامل تعیینکننده)، ویتامین D، کلسیم و هورمون پاراتیروئید را بررسیکند. علاوه بر این، از آزمایش خون برای بررسی عملکرد کبد و کلیهها به همراه سایر معاینات نیز استفادهمیشود. همچنین ممکناست که در برخی از موارد نیاز به نمونهبرداری از ادرار نیز باشد. اگر پزشک احتمالدهد که فرد به بیماری نرمی استخوان مبتلا است معمولا از وی عکسبرداریمیکند تا تغییرات اسکلتی یا بدشکلی موجود را از این طریق مورد بررسی قراردهد. برای بررسی میزان تراکم کلسیم استخوان می توان از اسکن تراکم استخوان سنجش تراکم مواد معدنی استخوان به کمک اشعه ایکس (DEXA) جهت اندازهگیری تراکم کلسیم استخوان استفادهکرد.
چگونه میتوان راشیتیسم را درمانکرد؟
مسیر و شیوهی درمان بیماری راشیتیسم بستگی به علت اصلی دارد. اگر راشیتیسم بر اثر کمبود ویتامین D یا کلسیم بوجود آمده باشد در این صورت روش اولیهی درمان آن افزایش مصرف ویتامین Dو کلسیم است. بدین منظور میتوانید از روشهای زیر استفادهکنید:
• مصرف غذاهای سرشار از ویتامین D و کلسیم. غذاهایی مانند ماهی چرب، غلات و تخممرغ سرشار از ویتامینD هستند و سبزیجات سبز رنگ و محصولات لبنی غنی از کلسیم میباشند.
• مصرف مکلملهای حاوی ویتامین D و کلسیم
• تزریق ویتامین D که معمولا بصورت سالانه صورتمیگیرد و اکثر موارد در صورتی از آن استفادهمیشود که سایر روشهای دریافت این مواد معدنی در دسترس نباشند.
• بیشتر در معرض نور خورشید بودن
درمان بیماری راشیتیسم ارثی به نوع آن بستگیدارد. راشیتیسم هیپوفسفاتیک ارثی، شایعترین شکل ژنتیکی آن است و معمولا از طریق مصرف مکملهای فسفات و ویتامین D درمانمیشود.
عوارض جانبی مصرف مکملها چیست؟
معمولا به ندرت پیشمیآید که مصرف مکملهای ویتامین D و کلسیم عوارض جانبی به همراه داشته باشد. با این وجود، اگر دوز نادرستی از کلسیم مصرفشود ممکناست باعث عارضهای هایپرکلسیم به نام شود که در آن کلسیم خون بیش از حد میشود. برخی از علائم و نشانههای هایپرکلسیم عبارتند از:
• از دست دادن اشتها
• حالت تهوع یا استفراغ
• یبوست
• شکم درد
• تشنگی و ادرار مکرر
• خستگی مفرط و ضعف
• درد عضلانی
• سرگیجه
• سر درد
چنانچه پس از مصرف یک مکمل تازه هر کدام از علائم و نشانههای فوق در شما ظاهرشد بایستی بلافاصله و بدون فوت وقت به پزشک مراجعهکنید.
برای کسب اطلاعات بیشتر یا رزرو نوبت در کلینیک امید میتوانید با شماره ۰۹۱۰۷۸۰۳۱۵۵ تماس حاصل نمایید.
درمان پای پرانتزی ناشی از راشیتیسم
در صورتی که راشیتیسم باعث پای پرانتزی در کودکان شود، علاوه بر دریافت دارو و مکملها برای تامین ویتامین D و کلسیم مورد نیاز بدن، برای پیشگیری از پیشرفت بیماری باید درمانهای زیر هم در نظر گرفته شود:
منتظربمانید و وضعیت نوزادان را تحتنظر بگیرید
اگر کودک شما زیر سه سال است بهتر است بدانید که معمولا پاهای پرانتزی به مرور زمان و به خودی خود خوبمیشوند. رشد کودک خود را تحت نظر بگیرید و از کاهش شکل پرانتزی پاهای او اطمینان حاصل کنید. چنانچه به هنگام راهرفتن آنها هرگونه قدمبرداشتن غیرعادی مشاهدهکردید در این صورت با پزشک تماسبگیرید. توجه داشته باشید که انتظار و زیر نظر گرفتن نقطه اتکای درمان پای پرانتزی در کودکان کم سن و سال است. بدین منظور بایستی کودکتان به طور منظم توسط پزشک اطفال معاینهی کلی یا چکآپ شود تا در صورت لزوم و در شرایطی که پای پرانتزی بخودی خود اصلاحنشد، بتوان در اسرعوقت مداخلهی ضروری همچون گچگیری را ترتیب داد.
پوشیدن بریس و کفش مخصوص
در صورتیکه با رشد کودک بهبودی در پای پرانتزی مشاهدهنشد، استفاده از بریس و کفشهای مخصوص ارتوپدی میتواند به درمان کمککند. این بریسها باید تا زمان بهبودی کامل پوشیدهشوند اما در صورتی که پوشیدن بریس به درمان کمکنکند به عنوان آخرین گزینه درمانی پزشک جراحی را توصیهمیکند.
چگونه از راشیتیسم پیشگیریکنیم؟
به منظور اطمینان از اینکه کودک مقدار کافی ویتامین D دریافتمیکند میتوان اقدامات زیر را انجامداد:
رژیم غذایی
مصرف یک رژیم غذایی غنی از ویتامین D و کلسیم میتواند یک از راههای موثر در پیشگیری از ابتلا به بیماری راشیتیسم باشد. برخی از مواد غذایی که سرشار از ویتامین D و کلسیم هستند شامل موارد زیر میباشد:
• ویتامین D: ماهی چرب دریا، تخم مرغ، گوشت قرمز، جگر گوساله، و برخی از غلات.
• کلسیم: محصولات لبنی همچون پنیر، شیر و ماست به همراه سبزیجات سبز رنگی مانند کلم و کلم بروکلی و بادام.
قرارگرفتن در معرض نور خورشید
قرارگرفتن در معرض نور آفتاب یک منبع خوبی از ویتامین D است. باتوجه به محل زندگی فرد، در چه فصلی از سال زندگیمیکند، رنگ پوست و لباسهایی که میپوشد مقدار زمان لازم برای در معرض نور خورشید بودن متفاوت است. برای اینکه بدن فرد ویتامین D تولیدکند بایستی نور خورشید به آن قسمت از بدن برسد که زیر پوشش لباس قرارنگرفته است و به عبارتی دیگر باید مستقیم با پوست در ارتباط باشد. برای تولید مقدار کافی از ویتامین D در تابستان در مناطق گرمسیر نیازی نیست که فرد روزانه به مدت طولانی در معرض نور آفتاب قراربگیرد.
بدن قادر است تا در مدت زمان کمتری از آن که پوست در زیر آفتاب دچار سوختگیشود چیزی بین ۱۰۰۰۰ تا IU ۲۵۰۰۰ ویتامین D جذبکند. هنگامی که قسمت زیادی از بدن همچون پشت در معرض نور آفتاب قرارمیگیرد بیشترین جذب ویتامین اتفاقمیافتد. هرچند در معرض نور آفتاب بودن بسیار حیاتی است اما فراموشنکنید که اگر مدت زمان در معرض بودن زیاد شود آسیبهای احتمالی همچون آفتاب سوختگی پوست اتفاقمیافتد. اگر قصد دارید به مدت زیادی در زیر نور آفتاب بمانید حتما از کرمهای ضدآفتاب استفادهکنید. فراموشنکنید که بیش از حد در معرض نور خورشید بودن برای افزایش جذب ویتامین D در بدن هرگز توصیهنمیشود.
مصرف مکملها
معمولا مصرف مکملهای ویتامین D برای گروههای زیر توصیهمیشود:
• نوزادان شیرخوار از بدو تولد تا یک سالگی
• کودکانی که روزانه کمتر از ۱ لیتر شیر غنی شده از ویتامین D مصرفمیکنند مگر این که به طور منظم در معرض مستقیم نور خورشید قرار داشته باشند.
در فصل پاییز، زمستان و اوایل بهار کودکان و بزرگسالان میتوانند از مزایای مصرف مکملهای ویتامین D بهرهمند شوند. معمولا میتوان مکملهای ویتامین D را بدون نسخه از داروخانهها تهیهکرد اما ممکناست گاهی پزشک نیز آنها را تجویزکند زیرا وی قادر است امنترین و مناسبترین مکمل را برای هر فرد توصیهکند. بهتر است قبل از مصرف هرگونه دارو یا مکملی ابتدا به پزشک مراجعهکرد.
چشمانداز بیماری راشیتیسم
معمولا با درمان مناسب چشمانداز راشیتیسم خوب است. با این حال، ممکناست روند بهبودی مدت زمان زیادی طولبکشد. با رشد کودک، بیشتر بدشکلیهای استخوانی ناشی از راشیتیسم از جمله پای پرانتزی به خودی خود بهبودمییابند. با این وجود، در برخی از موارد پس از آن که بدشکلیهای شدید بهبود یافتند نیاز به اصلاح از طریق ارتوپدی است و در برخی از موارد هم که شدت بیماری بسیار شدید است عمل جراحی برای اصلاح آن توصیهمیشود.
سوالات رایج
آیا ممکناست راشیتیسم در بزرگسالان نیز اتفاقبیفتد؟
هرچند که بیماری راشیتیسم بیشتر در کودکان اتفاقمیافتد اما بزرگسالان نیز دچار بیماری به نام استئومالاسی یا استخوانهای نرم میشوند. هر دو بیماری، راشیتیسم و استئومالاسی، دارای علل، علائم و گزینههای درمانی مشابهی هستند.
آیا بیماری استئومالاسی همان بیماری پوکی استخوان است؟
خیر. این دو بیماری یکسان نیستند. استئومالاسی بیماری است که همان معادل راشیتیستم در بزرگسالان است اما پوکی استخوان یک نوع اختلال استخوانی متفاوت از استئومالاسی است که شامل از دست دادن تراکم استخوان در فرد میشود.
نشانههای راشیتیسم در نوزادان چیست؟
علائم و نشانههای بیماری راشیتیسم در نوزادان عبارتست از:
• بدشکلی و ناهنجاری استخوانی از قبیل پای پرانتزی یا در برخی از موارد کجی زانو به داخل، نامتعارفبودن مچ، قفسه سینه و دنده، انحنای ستون فقرات و پهنبودن مچ پا
• نازک شدن و نرم شدن استخوان های جمجمه و بزرگبودن پیشانی
• بزرگبودن و برآمدهشدن شکم
• تشنج
• تاخیر در رشد
آیا ارتباطی بین راشیتیسم و بیماری اسکوروی وجود دارد؟
در اغلب موارد راشیتیسم ناشی از کمبود ویتامین D و کلسیم است اما بیماری بیماری اسکوروی ناشی از کمبود ویتامین C است و معمولا به دلیل رژیم غذایی نامناسب به وجود میآید. ممکناست فردی بطور همزمان به هر دو بیماری نرمی استخوان و بیماری اسکوروی مبتلا شود هر چند که این اتفاق شایع نیست.
آیا راشیتیسم مسری است؟
خیر، بیماری راشیتیسم مسری نیست و از شخصی به شخص دیگر منتقلنمیشود. راشیتیسم ناشی از کمبود مواد مغذی ضروری مانند ویتامین D و کلسیم است و میکروبها در بروز آن نقشی ندارند.
آیا راشیتیسم کشنده است؟
راشیتیسم یک بیماری مرگبار نیست. با درمان مناسب، فرد میتواند به مرور زمان بهبود یابد. با این حال، در صورت عدم درمان، در موارد شدید، راشیتیسم ممکناست خطر ابتلا به عوارض جدی را افزایشدهد و در بعضی از موارد حتی ممکناست منجر به مرگ فرد شود. اگر احتمال میدهید که به راشیتیسم دچار هستید اما از آن مطمئننیستید حتما بدون فوت وقت به پزشک مراجعهکرده و به برنامه درمانی توصیهشدهی او توجهکنید.